Phát triển hình thái giải trí nhằm nâng cao chất lượng sống cho người cao tuổi tại Việt Nam

Vũ Hoàng Anh[1]

Trường Đại học Ngoại thương

1. Giới thiệu chung

Người cao tuổi (NCT) là nhóm dân số ngày càng gia tăng tại Việt Nam, với tỷ lệ dân số từ 60 tuổi trở lên dự kiến đạt 25% vào năm 2038 (HelpAge International, 2024). Đây là một thách thức lớn đối với các chính sách xã hội, đặc biệt là trong việc đảm bảo chất lượng sống cho nhóm đối tượng này. Giải trí cho NCT không chỉ là một nhu cầu về mặt tinh thần mà còn là một phần không thể thiếu trong việc duy trì sức khỏe thể chất và tinh thần của họ.

Tình trạng cô đơn, sức khỏe suy giảm và thiếu các hoạt động phù hợp với lứa tuổi là những vấn đề mà NCT phải đối mặt. Tuy nhiên, các nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc tham gia vào các hoạt động giải trí lành mạnh có thể làm giảm tình trạng trầm cảm, lo âu, đồng thời tăng cường sự kết nối xã hội và giảm thiểu cảm giác cô đơn. Các hoạt động giải trí này có thể bao gồm thể dục dưỡng sinh, các trò chơi trí tuệ, nghệ thuật, âm nhạc và các chương trình giao lưu cộng đồng (Verywell Health, 2024).

Tại Việt Nam, mặc dù có nhiều mô hình hỗ trợ người cao tuổi, nhưng các hình thức giải trí cho họ còn khá hạn chế và thiếu tính bền vững. Việc phát triển các hình thức giải trí phù hợp và sáng tạo có thể đóng góp quan trọng trong việc cải thiện chất lượng sống của NCT, đồng thời giảm gánh nặng cho gia đình và xã hội (Green Network, 2024). Chuyên đề này tập trung phân tích chính sách phát triển một số hình thái giải trí dành cho NCT tại một số quốc gia và bài học cho Việt Nam.

Ảnh minh họa

2. Thực tiễn ở một số quốc gia

2.1. Nhật Bản: Mô hình giải trí cho người cao tuổi

Nhật Bản là một trong những quốc gia có tỷ lệ người cao tuổi cao nhất thế giới, với hơn 27% dân số từ 65 tuổi trở lên. Để đối phó với tình trạng này, quốc gia này đã phát triển các chương trình chăm sóc và giải trí cho người cao tuổi trong cộng đồng. Một trong những sáng kiến đáng chú ý là mô hình "Fukushi", nơi các trung tâm cộng đồng tổ chức nhiều hoạt động như thể dục dưỡng sinh, nghệ thuật, và các trò chơi trí tuệ như cờ vây, cờ tướng. Những hoạt động này không chỉ giúp người cao tuổi duy trì sức khỏe thể chất mà còn hỗ trợ cải thiện sức khỏe tinh thần, giảm thiểu cô đơn và tăng cường sự kết nối xã hội (Japan Times, 2024).

Ngoài các hoạt động truyền thống, Nhật Bản cũng khuyến khích người cao tuổi tham gia các hoạt động thể thao nhẹ nhàng như bóng bàn, cầu lông và thậm chí là breakdance. Mặc dù, đây thường được coi là môn thể thao của giới trẻ, nhưng các lớp học breakdance dành cho người cao tuổi đã giúp họ không chỉ cải thiện thể lực mà còn nâng cao tinh thần, tạo cơ hội giao lưu liên thế hệ (Reuters, 2024). Các hoạt động thể dục, nghệ thuật và học tập suốt đời được tổ chức để người cao tuổi duy trì sự minh mẫn và năng động, đồng thời khuyến khích họ tham gia vào các hoạt động tình nguyện, giúp đỡ cộng đồng và giảm bớt cảm giác cô đơn (AARP, 2024).

2.2. Hoa Kỳ- Các trung tâm người cao tuổi và chương trình cộng đồng

Tại Hoa Kỳ, các trung tâm NCT (senior centers) đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp các hoạt động giải trí và hỗ trợ cho nhóm dân cư này. Các trung tâm này tổ chức nhiều hoạt động như thể dục, nghệ thuật, âm nhạc, khiêu vũ, học tập suốt đời và tình nguyện. Những hoạt động này không chỉ giúp người cao tuổi duy trì sự kết nối xã hội mà còn giúp họ cải thiện sức khỏe thể chất và tinh thần, giảm thiểu tình trạng cô đơn (AARP, 2024).

Chương trình "Lifelong Recreation" tại Portland, Oregon là một điển hình, cung cấp các hoạt động như yoga, thể dục, nghệ thuật, và các chuyến đi dã ngoại cho NCT từ 60 tuổi trở lên. Ngoài ra, các trung tâm còn tổ chức các lớp học công nghệ, giúp NCT làm quen với Internet và các ứng dụng mới, từ đó giúp họ kết nối với gia đình và bạn bè qua các nền tảng trực tuyến (Portland.gov, 2024). Những chương trình này không chỉ giúp người cao tuổi duy trì sự độc lập mà còn giảm thiểu cảm giác bị lạc lõng trong thế giới công nghệ ngày càng phát triển (Verywell Health, 2024).

2.3. Đan Mạch - Sáng kiến "Cycling Without Age"

Đan Mạch nổi bật với sáng kiến "Cycling Without Age" – Những chuyến xe không tuổi, được sáng lập tại Copenhagen, cung cấp các chuyến đi xe đạp miễn phí cho người cao tuổi qua các xe ba bánh do tình nguyện viên điều khiển. Mục tiêu của chương trình là giúp NCT tái khám phá thế giới xung quanh, giảm thiểu cảm giác cô đơn và tăng cường sự kết nối xã hội. Các chuyến đi này không chỉ giúp NCT cải thiện sức khỏe mà còn mang lại cho họ cơ hội giao lưu và kết nối với cộng đồng (Cycling Without Age, 2024).

Được triển khai tại hơn 50 quốc gia, "Cycling Without Age" đã phục vụ hàng triệu NCT trên toàn thế giới. Sáng kiến này không chỉ mang lại lợi ích về sức khỏe mà còn là một mô hình tuyệt vời để thúc đẩy sự liên kết giữa các thế hệ, giúp giảm bớt sự phân cách giữa NCT và giới trẻ. Các chuyến đi xe đạp này đã mang đến cho NCT một trải nghiệm sống động và vui vẻ, đồng thời giúp họ duy trì cảm giác tự do và sự kết nối với thiên nhiên (Cycling Without Age, 2024).

2.4. Việt Nam- Các sáng kiến hỗ trợ người cao tuổi

Tại Việt Nam, các câu lạc bộ hỗ trợ liên thế hệ (Intergenerational Self-Help Clubs - ISHCs) đã được triển khai tại nhiều tỉnh thành, kết nối NCT với cộng đồng và cung cấp các hoạt động hỗ trợ về sức khỏe, học tập và phát triển kinh tế. Những câu lạc bộ này không chỉ giúp NCT duy trì sức khỏe mà còn tạo cơ hội để họ giao lưu, học hỏi và đóng góp cho cộng đồng. Các hoạt động tình nguyện, chia sẻ kinh nghiệm sống và các chương trình giải trí như thể dục, nghệ thuật giúp giảm thiểu cảm giác cô đơn và tăng cường sự tự tin cho NCT (HelpAge International, 2024).

Việt Nam cũng đã bắt đầu chú trọng đến việc phát triển các hoạt động thể dục cho NCT, với nhiều chương trình thể thao nhẹ nhàng và các lớp học về công nghệ để nhóm cư dân này làm quen với Internet và các nền tảng trực tuyến. Các sáng kiến này không chỉ giúp NCT duy trì một cuộc sống năng động mà còn tạo ra môi trường sống bền vững, góp phần xây dựng một xã hội gắn kết và chăm sóc lẫn nhau (World Bank, 2024).

3. Kinh nghiệm cho Việt Nam

3.1. Phát triển mô hình câu lạc bộ hỗ trợ liên thế hệ

Việt Nam có thể học hỏi và phát triển mô hình các câu lạc bộ hỗ trợ liên thế hệ từ các quốc gia đi trước, nhằm tạo ra môi trường sống lành mạnh và gắn kết cộng đồng cho NCT. Các câu lạc bộ này sẽ là nơi kết nối các thế hệ khác nhau trong xã hội, tạo ra một không gian giao lưu và học hỏi, đồng thời giúp NCT tham gia vào các hoạt động thể thao, nghệ thuật, văn hóa và tình nguyện. Những hoạt động này không chỉ mang lại lợi ích về thể chất mà còn có tác dụng rất lớn trong việc duy trì và phát triển các kỹ năng xã hội của NCT, giảm thiểu cảm giác cô đơn và giúp họ duy trì một cuộc sống năng động.

Mô hình câu lạc bộ hỗ trợ liên thế hệ, giống như các sáng kiến ở Nhật Bản, có thể bao gồm các lớp học về nghệ thuật, âm nhạc, hội họa, thể dục thể thao hoặc các trò chơi trí tuệ. Các hoạt động này giúp NCT cải thiện sức khỏe thể chất, duy trì sự minh mẫn về tinh thần và đặc biệt là giúp họ xây dựng mối quan hệ xã hội bền vững. Thêm vào đó, việc kết nối các thế hệ trong cộng đồng tạo ra một mạng lưới hỗ trợ mạnh mẽ, nơi các thế hệ trẻ có thể học hỏi từ kinh nghiệm sống của người cao tuổi, còn người cao tuổi thì cảm thấy mình vẫn có giá trị và có thể đóng góp cho xã hội.

Việc phát triển các câu lạc bộ này cũng sẽ giúp NCT giảm bớt cảm giác cô đơn, một vấn đề phổ biến đối với nhóm đối tượng này. NCT có thể tham gia vào các hoạt động chung với gia đình, bạn bè và các thành viên trong cộng đồng, qua đó tăng cường sự kết nối xã hội, cải thiện tâm trạng và tạo ra một môi trường sống tích cực, đầy tình cảm và sự quan tâm. Cộng đồng và gia đình sẽ không chỉ đóng vai trò là người chăm sóc mà còn là người hỗ trợ, giúp người cao tuổi duy trì sự tham gia vào xã hội và không cảm thấy bị lãng quên.

3.2. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và nguồn lực

Để xây dựng một hệ thống các hoạt động giải trí hiệu quả cho NCT, việc đầu tư vào cơ sở vật chất và nguồn lực là điều kiện tiên quyết. Các trung tâm sinh hoạt cộng đồng, sân chơi, công viên và các thiết bị thể thao đều cần được đầu tư và phát triển để phục vụ nhu cầu của NCT. Một không gian thoáng đãng, rộng rãi và an toàn sẽ tạo ra môi trường thuận lợi cho NCT tham gia vào các hoạt động thể dục, thể thao và các chương trình giải trí khác. Điều này cũng giúp NCT cảm thấy thoải mái và tự do trong việc tham gia các hoạt động, đồng thời giảm thiểu nguy cơ tai nạn hoặc chấn thương trong quá trình tham gia các hoạt động thể thao.

Bên cạnh cơ sở vật chất, cần có sự chuẩn bị về nguồn lực nhân sự, bao gồm đội ngũ cán bộ chuyên môn, nhân viên chăm sóc sức khỏe và tổ chức các hoạt động giải trí cho NCT. Đội ngũ này cần được đào tạo bài bản về các kỹ năng chăm sóc NCT, đồng thời phải có sự am hiểu về các hoạt động giải trí phù hợp với nhu cầu và sở thích của NCT. Việc có đội ngũ cán bộ chuyên môn sẽ giúp đảm bảo tính an toàn và hiệu quả của các hoạt động giải trí, đồng thời cung cấp sự hỗ trợ kịp thời trong những tình huống cần thiết.

Ngoài ra, việc trang bị các thiết bị thể thao phù hợp với thể trạng của NCT là rất quan trọng. Các thiết bị này phải được thiết kế sao cho dễ sử dụng và an toàn, giúp NCT tham gia vào các hoạt động thể dục mà không gặp phải khó khăn hay nguy hiểm. Điều này không chỉ giúp NCT cải thiện sức khỏe mà còn tạo cơ hội cho họ duy trì sự năng động và tự tin trong cuộc sống. Vì vậy, đầu tư vào cơ sở vật chất và các thiết bị thể thao sẽ tạo nền tảng vững chắc cho các hoạt động giải trí và chăm sóc sức khỏe của NCT.

3.3. Khuyến khích sự tham gia của cộng đồng và gia đình

Gia đình và cộng đồng đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc chăm sóc và hỗ trợ NCT tham gia vào các hoạt động giải trí. Chính vì vậy, một trong những giải pháp quan trọng mà Việt Nam có thể áp dụng là nâng cao nhận thức cộng đồng về tầm quan trọng của việc chăm sóc tinh thần cho NCT. Cộng đồng cần nhận thức rõ ràng rằng NCT không chỉ cần sự hỗ trợ về vật chất mà còn cần được quan tâm về mặt tinh thần, nhất là trong bối cảnh xã hội hiện đại, nơi mà tình trạng cô đơn, thiếu kết nối cộng đồng của NCT ngày càng gia tăng. Các chiến lược tuyên truyền cần được triển khai để khuyến khích các gia đình và cộng đồng tham gia vào các hoạt động chung với NCT, tạo ra sự hỗ trợ từ mọi phía cho nhóm cư dân này. Việc khuyến khích sự tham gia của gia đình trong các hoạt động chung sẽ giúp NCT không cảm thấy bị cô lập và tạo ra một môi trường ấm áp, đầy tình cảm. Gia đình có thể tham gia vào các hoạt động thể thao, văn hóa, nghệ thuật hoặc các buổi giao lưu, trò chuyện cùng NCT, qua đó tạo ra mối gắn kết mạnh mẽ trong gia đình.

Bên cạnh đó, cộng đồng cần xây dựng các chương trình, sự kiện để tạo cơ hội cho NCT tham gia và cảm nhận được sự quan tâm, tôn trọng từ xã hội. Các chương trình như lễ hội, ngày hội văn hóa, các buổi chia sẻ kiến thức hay các hoạt động tình nguyện có thể là những dịp lý tưởng để người cao tuổi tham gia và thể hiện vai trò của mình trong cộng đồng. Các tổ chức xã hội, đặc biệt là các cơ quan đoàn thể, có thể là cầu nối giúp NCT tham gia vào các hoạt động này, qua đó tạo ra một môi trường sống sôi động và gắn kết cho người cao tuổi.

Tài liệu tham khảo

1. AARP. (2024). The Role of Senior Centers in Aging America. Retrieved from https://www.aarp.org
2. Cycling Without Age. (2024). Cycling Without Age: Global Movement. Retrieved from https://www.cyclingwithoutage.org
3. HelpAge International. (2024). Ageing in Vietnam: Opportunities and challenges. Retrieved from https://www.helpage.org
4. Japan Times. (2024). Fukushi: Japan's Senior Welfare Program. Retrieved from https://www.japantimes.co.jp
5. Portland.gov. (2024). Lifelong Recreation Program: Keeping Seniors Active. Retrieved from https://www.portland.gov
6. Reuters. (2024). Japanese Seniors Take Up Breakdancing. Retrieved from https://www.reuters.com
7. Verywell Health. (2024). Best Exercises for Seniors. Retrieved from https://www.verywellhealth.com
8. World Bank. (2024). Supporting Elderly Care in Vietnam through Community Clubs. Retrieved from https://www.worldbank.org