Bài phát biểu của Tổng bí thư Tô Lâm: "Tương lai cho thế hệ vươn mình"

Trang thông tin điện tử Cục Dân số trân trọng giới thiệu tóm tắt bài viết "TƯƠNG LAI CHO THẾ HỆ VƯƠN MÌNH" của đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm.

Tổng Bí thư Tô Lâm phát biểu tại phiên trọng thể Đại hội đại biểu toàn quốc Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam khóa IX, nhiệm kỳ 2024-2029 vào tháng 12/2024 

Trong suốt chiều dài lịch sử dựng nước và giữ nước, thế hệ thanh niên luôn giữ vai trò trung tâm, là lực lượng tiên phong, là “rường cột nước nhà”. Từ khi có Đảng lãnh đạo, thanh niên luôn là lực lượng xung kích trong các cuộc kháng chiến giành độc lập, thống nhất đất nước cũng như trong công cuộc đổi mới và phát triển kinh tế - xã hội.

Lịch sử Đảng ta ghi dấu vai trò to lớn của những thanh niên ưu tú – những người đã đảm đương trọng trách lãnh đạo ngay từ khi còn rất trẻ. Các Tổng Bí thư đầu tiên, các trí thức lớn của dân tộc đều từng là những người trẻ nhiệt huyết, bản lĩnh và dám dấn thân.

Thanh niên – Nhân tố quyết định vận mệnh quốc gia

Sự trưởng thành, bền vững, thậm chí là vận mệnh của đất nước phụ thuộc rất lớn vào lực lượng thanh niên – thế hệ trẻ của dân tộc. Trong các cuộc kháng chiến thần thánh chống ngoại xâm, giành độc lập và bảo vệ chủ quyền thiêng liêng của Tổ quốc, hàng triệu thanh niên đã không tiếc tuổi xuân, sẵn sàng "quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh". Lịch sử mãi khắc ghi hình ảnh lớp lớp thanh niên ra trận với tinh thần “vững vàng hơn dãy Trường Sơn”, "chưa hết giặc là ta chưa về", “mà lòng phơi phới dậy tương lai”.

Từ những phong trào “Thanh niên ba sẵn sàng”, “Phụ nữ ba đảm đang”, “Năm xung phong”, đến tinh thần “Đâu cần thanh niên có, đâu khó có thanh niên”, rồi đến thời kỳ đổi mới với khẩu hiệu “Thanh niên đi đầu trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”, thế hệ trẻ Việt Nam luôn khẳng định vai trò xung kích, tiên phong trong mọi giai đoạn phát triển của dân tộc.

Những năm gần đây, thanh niên Việt Nam tiếp tục gặt hái nhiều thành công vượt bậc trên các lĩnh vực học thuật, thể thao và văn hóa, góp phần nâng cao vị thế quốc gia trên trường quốc tế. Các bạn trẻ đã giành nhiều giải thưởng cao tại các kỳ thi quốc tế về toán học, vật lý, hóa học, tin học, sáng tạo khoa học kỹ thuật, nghệ thuật… Những thành tựu này thể hiện rõ trí tuệ, tài năng và khả năng cạnh tranh của thanh niên Việt Nam trong môi trường toàn cầu hóa.

Trong lĩnh vực thể thao, thanh niên cũng liên tiếp lập nên những dấu mốc đáng tự hào tại các giải đấu khu vực và thế giới, thể hiện sức mạnh thể chất và tinh thần thi đấu kiên cường.

Về văn hóa, thế hệ trẻ đang đóng vai trò ngày càng quan trọng trong việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng, nhiều giá trị văn hóa truyền thống của Việt Nam đã được quảng bá rộng rãi trên thế giới, thông qua các hoạt động giao lưu văn hóa quốc tế, các chương trình nghệ thuật đa dạng, sáng tạo mà giới trẻ là lực lượng nòng cốt.

Tuy nhiên, đi kèm với những thành tựu đó là không ít thách thức. Dù chất lượng nguồn nhân lực Việt Nam đã được cải thiện, vẫn còn khoảng cách khá lớn so với các quốc gia phát triển, nhất là ở năng suất lao động, kỹ năng thực hành, trình độ ngoại ngữ và tư duy đổi mới sáng tạo. Dù Việt Nam đã nằm trong nhóm 34 nền kinh tế lớn nhất toàn cầu, nhưng năng suất lao động vẫn xếp thứ 117/181 quốc gia và vùng lãnh thổ, chỉ bằng 11,4% so với Singapore, 35,4% so với Malaysia – cho thấy tiềm năng phát triển của lực lượng lao động trẻ còn rất lớn nhưng cũng đầy thách thức.

Thanh niên là trụ cột để đưa đất nước vững bước vào kỷ nguyên mới

Trong những năm gần đây, cùng với sự phát triển của nền kinh tế, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể trong việc cải thiện chất lượng cuộc sống, giáo dục và y tế cho Nhân dân. Tuy nhiên, khi xét đến thể chất, sức khỏe tổng thể và chiều cao trung bình của thanh niên, vẫn tồn tại một khoảng cách rõ rệt so với các nước trong khu vực và các nước phát triển trên thế giới. Chiều cao trung bình của nam giới ở Việt Nam trong lần khảo sát gần nhất vào năm 2020 là 168,1cm, nữ giới là 156,2cm, thấp hơn so với các nước trong khu vực như Thái Lan, Hàn Quốc và Nhật Bản. Tuổi thọ của người Việt Nam hiện nay là 74,5 năm, thấp hơn 5-10 năm so với Nhật Bản, Hàn Quốc, Đức. Tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi ở Việt Nam (19,6%) cũng cao hơn nhiều so với các nước phát triển như Nhật Bản hay Singapore, cho thấy vấn đề dinh dưỡng từ nhỏ vẫn ảnh hưởng lâu dài đến thể chất thanh niên. Trong các cuộc thi đấu thể thao thành tích cao, Việt Nam có thể đạt thành tích tốt trong các môn đòi hỏi kỹ năng nhưng khó cạnh tranh được ở các môn yêu cầu sức mạnh và sức bền.

Một thách thức nữa là việc Việt Nam hiện đang bước vào giai đoạn cuối của thời kỳ dân số vàng trong khi hiện tượng già hóa dân số đang diễn ra với tốc độ rất nhanh. Năm 2011, tỷ lệ người từ 60 tuổi trở lên chiếm trên 10% tổng dân số, đến năm 2022, tỷ lệ này đã tăng lên khoảng 12,8%, tương đương khoảng 12,5 triệu người cao tuổi. Dự kiến đến năm 2036, tỷ lệ người cao tuổi sẽ đạt 20%, đồng nghĩa với việc Việt Nam bước vào giai đoạn dân số già. Khi dân số già đi, tỷ lệ người lao động giảm, số người phụ thuộc tăng lên, dẫn tới gánh nặng tài chính ngày càng cao cho nhóm dân số trong độ tuổi lao động. Hệ thống y tế và chăm sóc sức khỏe cũng sẽ chịu áp lực ngày càng lớn khi nhu cầu chăm sóc người cao tuổi tăng cao. Đây là thách thức lớn đối với việc hoạch định chiến lược phát triển bền vững để tận dụng hiệu quả nguồn nhân lực trẻ trước khi bước vào giai đoạn dân số già.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa mang lại nhiều cơ hội phát triển về kinh tế, xã hội và giao lưu quốc tế, nhưng cũng đặt ra những thách thức không nhỏ trong việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Việt Nam đang đối mặt với nguy cơ mai một các giá trị truyền thống do sự xâm nhập mạnh mẽ của các xu hướng văn hóa ngoại lai. Nếu không được tiếp nhận một cách tỉnh táo và có chọn lọc, những ảnh hưởng từ bên ngoài có thể làm lu mờ, thậm chí xói mòn những nét đẹp riêng của văn hóa Việt Nam.

Một trong những biểu hiện rõ nét nhất là sự thay đổi trong lối sống và tư duy của một bộ phận giới trẻ. Nhiều thanh niên hiện nay dễ dàng tiếp nhận các giá trị mới, hiện đại từ bên ngoài, nhưng lại ít quan tâm hoặc dần rời xa các giá trị truyền thống như nghệ thuật dân gian, lễ hội truyền thống, ẩm thực bản địa, đạo đức gia đình và tinh thần cộng đồng vốn là cốt lõi của văn hóa Việt.

Sự phổ biến của mạng xã hội và các phương tiện truyền thông quốc tế góp phần lan truyền nhanh chóng những xu hướng sống mới, hiện đại, nhưng đồng thời cũng khiến giới trẻ dễ bị cuốn theo lối sống thực dụng, cá nhân chủ nghĩa, thiếu gắn bó với cội nguồn. Đáng lo ngại hơn, tệ nạn xã hội và tỷ lệ phạm tội trong giới trẻ đang có chiều hướng gia tăng, ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng dân số và sự phát triển bền vững của quốc gia.

Trong một thế giới đầy biến động

Thế giới đang bước vào một thời kỳ phát triển đột phá chưa từng có về công nghệ và khoa học kỹ thuật. Sự phát triển nhanh chóng và mạnh mẽ của trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học, dữ liệu lớn và tự động hóa đang định hình mạnh mẽ, nhanh chóng cách thức làm việc, sinh hoạt và giao tiếp toàn cầu. Điều này đòi hỏi mỗi quốc gia, trong đó có Việt Nam, phải chuẩn bị kỹ lưỡng một thế hệ trẻ đáp ứng những tiêu chuẩn khắt khe về nguồn nhân lực để hội nhập và phát triển bền vững.

Về mặt trí tuệ, thế hệ trẻ Việt Nam ngày nay cần hơn bao giờ hết khả năng sáng tạo, tư duy phản biện và kỹ năng xử lý nhanh chóng những thay đổi về công nghệ. Thanh niên phải được đào tạo để trở thành những người tiên phong trong việc làm chủ công nghệ mới, có đủ năng lực nghiên cứu, phát triển và ứng dụng những thành tựu tiên tiến nhất vào thực tiễn. Đồng thời, thế hệ trẻ cần có tư duy toàn cầu, khả năng giao tiếp quốc tế và kỹ năng ngoại ngữ vượt trội để chủ động hội nhập vào môi trường quốc tế, cạnh tranh công bằng và hiệu quả với bạn bè thế giới.

Tuy nhiên, trí tuệ thôi là chưa đủ. Thể chất khỏe mạnh và bản lĩnh vững vàng cũng là điều kiện không thể thiếu để thế hệ trẻ có thể thích nghi và phát triển trong môi trường toàn cầu cạnh tranh ngày càng khốc liệt. Một thế hệ thanh niên khỏe mạnh về thể chất sẽ đảm bảo nguồn lực lao động chất lượng cao, góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước. Do đó, giáo dục thể chất cần được chú trọng hơn nữa, kết hợp với việc xây dựng hệ thống y tế cộng đồng và cơ sở vật chất thể thao hiện đại nhằm cải thiện sức khỏe tổng thể và nâng cao tầm vóc người Việt Nam.

Trong quá trình hội nhập quốc tế sâu rộng, thế hệ trẻ cũng cần được giáo dục, bồi dưỡng để luôn giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Văn hóa đóng vai trò là nền tảng tinh thần quan trọng trong quá trình phát triển toàn diện của thanh niên Việt Nam. Văn hóa không chỉ giúp định hình bản sắc quốc gia mà còn là sức mạnh mềm quan trọng, giúp Việt Nam khẳng định vị thế và hình ảnh trên trường quốc tế. Đồng thời, phẩm chất đạo đức tốt, tinh thần nhân văn sâu sắc và ý thức trách nhiệm xã hội cao phải được bồi dưỡng thường xuyên, nhằm xây dựng một thế hệ trẻ có đủ năng lực và nhân cách để đóng góp tích cực vào sự phát triển chung của xã hội và thế giới.

Thực tế cho thấy, các nước phát triển, các cường quốc thế giới và khu vực đều ưu tiên phát triển giáo dục toàn diện, tăng cường thể chất và bảo tồn, phát huy văn hóa dân tộc để tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững. Chúng ta cần học tập và áp dụng linh hoạt những bài học quốc tế này để xây dựng một thế hệ thanh niên xuất sắc, đảm bảo đất nước vững bước phát triển trong kỷ nguyên mới.

Trước vận hội mới của đất nước

Sau 80 năm lập nước và 50 năm hoàn toàn thống nhất đất nước và gần 40 năm thực hiện công cuộc đổi mới, đất nước ta đang bước vào giai đoạn có tính đột phá trong phát triển, mở ra những cơ hội nhưng đồng thời cũng đang đứng trước những thách thức chưa từng có. Đất nước hội nhập ngày càng sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu, đối diện với những biến đổi mạnh mẽ từ những đột phá về khoa học công nghệ và những biến động toàn cầu.

Hướng tới năm 2045, dấu mốc trọng đại kỷ niệm 100 năm thành lập nước, chúng ta đặt ra mục tiêu chiến lược là phải trở thành một nước phát triển, có thu nhập cao. Để đạt được điều đó, Việt Nam cần có một thế hệ trẻ không chỉ xuất sắc về trí tuệ mà còn vượt trội về thể chất, giàu bản sắc văn hóa, đủ khả năng cạnh tranh và sánh vai với các cường quốc năm châu, khẳng định vị thế đất nước trên trường quốc tế.

Quan điểm nhất quán của Đảng và Nhà nước ta là lấy con người làm nền tảng cho sự phát triển bền vững, vì con người vừa là mục đích cuối cùng, vừa là động lực chính thúc đẩy sự phát triển xã hội. Và, phát triển kinh tế- xã hội phải hướng tới mục tiêu thỏa mãn nhu cầu tinh thần và vật chất ngày càng cao hơn của nhân dân. Phát triển con người trở thành vấn đề trọng tâm và mang tính chiến lược quyết định sự thành công của đất nước. Vì vậy, công tác thanh niên là vấn đề sống còn của dân tộc, là một trong những nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng, là nhiệm vụ quan trọng của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội. Đầu tư và phát triển thế hệ trẻ trở thành ưu tiên chiến lược hàng đầu trong giai đoạn mới. Xây dựng và nuôi dưỡng một thế hệ thanh niên mạnh mẽ, trí tuệ và văn minh chính là nền tảng vững chắc để Việt Nam không ngừng vươn lên, trở thành quốc gia phát triển, biểu tượng của khát vọng, sức mạnh và ý chí dân tộc.

Định hướng phát triển con người mới hướng tới năm 2045

Giai đoạn 2025–2045 là quãng thời gian quan trọng để chuẩn bị cho một thế hệ thanh thiếu niên – những chủ nhân của Việt Nam phát triển thịnh vượng trong tương lai. Để hiện thực hóa mục tiêu trở thành quốc gia phát triển vào năm 2045, phát triển con người, đặc biệt là thế hệ trẻ, cần được xem là ưu tiên chiến lược hàng đầu.

Trước hết, cần đẩy mạnh đầu tư cho giáo dục và đào tạo nhằm phát triển toàn diện trí tuệ và năng lực sáng tạo. Hệ thống giáo dục phải được đổi mới sâu rộng, chú trọng các kỹ năng STEM, ngoại ngữ, công nghệ số và tư duy đổi mới sáng tạo. Giáo dục trí tuệ phải song hành với giáo dục văn hóa, đạo đức và thẩm mỹ, tạo nên những con người toàn diện. Đồng thời, cần khuyến khích tinh thần tự học, xây dựng xã hội học tập, và có chính sách đặc biệt để thu hút nhân tài trẻ từ nước ngoài, hình thành đội ngũ nhân lực có khả năng cạnh tranh toàn cầu.

Song song với phát triển trí tuệ là chiến lược nâng cao thể chất. Cần đẩy mạnh thể thao học đường và chăm sóc sức khỏe toàn dân, hướng tới nâng cao tầm vóc, thể lực người Việt, phấn đấu để chiều cao trung bình của thanh niên đạt mức ngang bằng với các nước phát triển trong khu vực vào năm 2045. Đầu tư cơ sở vật chất thể thao, đồng thời phát triển lực lượng vận động viên thành tích cao, chinh phục huy chương tại các đấu trường lớn như ASIAD và Olympic cũng là nhiệm vụ quan trọng.

Văn hóa là nền tảng tinh thần trong phát triển con người. Cần bảo tồn và phát huy di sản văn hóa dân tộc, đồng thời hiện đại hóa, sáng tạo để thích ứng với thời đại. Mục tiêu là xây dựng thế hệ người Việt yêu nước, nhân ái, sáng tạo, hội nhập mà không hòa tan. Đặc biệt, cần phát triển công nghiệp văn hóa thành động lực tăng trưởng mới, là sức mạnh mềm đưa văn hóa Việt Nam lan tỏa quốc tế.

Trong chiến lược phát triển dân số, chúng ta cần duy trì cơ cấu dân số hợp lý, tận dụng hiệu quả giai đoạn dân số vàng hiện nay trước khi bước vào thời kỳ dân số già. Chất lượng dân số cần được cải thiện thông qua các chương trình sức khỏe, dinh dưỡng và giáo dục toàn diện. Chính sách hỗ trợ các gia đình trẻ, khuyến khích mức sinh thay thế và chăm sóc sức khỏe toàn diện cho trẻ em cần được thực hiện đồng bộ.

Việc bồi dưỡng phẩm chất đạo đức, lý tưởng sống và khát vọng cống hiến cho thanh niên là nhiệm vụ then chốt trong chiến lược phát triển con người Việt Nam. Cần tạo dựng môi trường để giới trẻ tham gia tích cực vào chuyển đổi số, kinh tế xanh, các dự án văn hóa quốc gia và hội nhập quốc tế. Qua đó, thanh niên không chỉ tiếp thu tinh hoa thế giới mà còn lan tỏa bản sắc văn hóa Việt Nam ra toàn cầu.

Để hiện thực hóa các mục tiêu chiến lược, Đảng và Nhà nước sẽ tập trung nguồn lực đầu tư mạnh mẽ vào các lĩnh vực giáo dục, thể thao, văn hóa và dân số – đặt nền móng cho một "Thế hệ vươn mình", có năng lực cạnh tranh toàn cầu. Mọi chính sách, chương trình hành động đều hướng tới nâng cao chất lượng cuộc sống và phát triển toàn diện cho thanh niên cả về đức – trí – thể – mỹ.

Cần nghiên cứu và ban hành các nhóm chính sách đặc thù để phát huy vai trò tiên phong của thanh niên trong lao động sản xuất, công nghiệp 4.0, khởi nghiệp sáng tạo, chuyển đổi số và các dự án kinh tế – xã hội, quốc phòng – an ninh, hội nhập quốc tế. Đồng thời, tăng cường đào tạo nguồn nhân lực trẻ chất lượng cao; sửa đổi, bổ sung chính sách dành cho tài năng trẻ; hỗ trợ học tập, hướng nghiệp, tạo việc làm, nhà ở và các thiết chế văn hóa, thể thao cho thanh thiếu niên.

Đặc biệt, cần triển khai các giải pháp cụ thể để giảm tội phạm trong giới trẻ, thiết lập hệ thống thống kê và bộ tiêu chí phát triển thanh niên cấp tỉnh – từ đó có cơ sở điều chỉnh chính sách phù hợp và hiệu quả.

Tổ chức Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh cần tiếp tục đổi mới mạnh mẽ cả về nội dung lẫn phương thức hoạt động, gắn chặt với mục tiêu phát triển của đất nước và từng địa phương. Đoàn cần phát huy vai trò xung kích của thanh niên trong các lĩnh vực trọng điểm như kinh tế, khoa học – công nghệ, quốc phòng, chuyển đổi số, khởi nghiệp sáng tạo và bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng.

Bên cạnh sự hỗ trợ từ Đảng, Nhà nước và các tổ chức chính trị – xã hội, sự đồng hành của gia đình, nhà trường và doanh nghiệp cũng đóng vai trò then chốt. Gia đình là nền tảng đạo đức, nhà trường là nơi hình thành tri thức và nhân cách, còn doanh nghiệp là môi trường để rèn luyện, thử thách và khẳng định bản thân.

Tuy nhiên, quan trọng nhất vẫn là bản thân mỗi thanh niên. Chính các bạn là người quyết định thành công của mọi chiến lược, là lực lượng xây dựng tương lai đất nước. Mỗi thanh niên cần chủ động học tập, rèn luyện, nuôi dưỡng khát vọng lớn và hành động có trách nhiệm, tự tin vươn ra thế giới với trí tuệ, bản lĩnh và tâm hồn mang đậm bản sắc Việt Nam.

Với tầm nhìn đó, dịp kỷ niệm 100 năm ngày thành lập nước sẽ là cột mốc quan trọng mà đất nước ta hướng tới với niềm tự hào và kỳ vọng. Trên chặng đường 20 năm tiếp theo hướng tới cột mốc đó, chúng ta cùng chia sẻ chung một khát vọng: xây dựng thế hệ thanh niên Việt Nam bản lĩnh, tiến bộ, xuất sắc về trí tuệ, vượt trội về thể chất và đậm đà bản sắc văn hóa, đủ sức tự tin sánh vai cùng bạn bè quốc tế, góp phần đưa đất nước vươn tới hùng cường và phát triển./.

TRẦN QUY