Dinh dưỡng đối với người cao tuổi Việt Nam

Tỷ lệ người cao tuổi của Việt Nam tăng nhanh

Năm 2011, Việt Nam chính thức bước vào giai đoạn già hóa dân số, từ đó đến nay tỷ lệ người cao tuổi (NCT) tiếp tục tăng. Chỉ số già hóa năm 2024 là 60,2%, tăng 11,4 điểm phần trăm so với năm 2019 và 16,9 điểm phần trăm so với năm 2014. Số lượng người già từ 60 tuổi trở lên là 14,2 triệu người, tăng 2,8 triệu người (tương ứng gấp 1,25 lần) so với năm 2019 và tăng 4,7 triệu người (tương ứng gấp 1,5 lần) so với năm 2014. Dự báo đến năm 2030, số người từ 60 tuổi trở lên sẽ xấp xỉ 18 triệu người, tăng gần 4 triệu người so với năm 2024. So với các quốc gia khác trên thế giới, tốc độ già hóa dân số Việt Nam khá cao. Ở một số quốc gia thời gian để dân số quá độ từ giai đoạn “già hóa” sang “dân số già” như nước Pháp mất 115 năm, nước Mỹ mất 69 năm, Nhật Bản và Trung Quốc mất 26 năm thì Việt Nam chỉ có 25 năm. Với điều kiện phát triển kinh tế-xã hội như hiện nay thì đây thực sự là thách thức lớn cho Việt Nam trong việc thích ứng với một dân số già hóa nhanh.

Tuổi thọ trung bình người Việt Nam năm 2024 là 74,7 tuổi, tuy nhiên thời gian sống khỏe lại không nhiều. Suy giảm chức năng và mắc các bệnh mạn tính là một trong nguyên nhân làm giảm khả năng sống khoẻ mạnh của người cao tuổi. Các vấn đề sức khỏe hay gặp ở người cao tuổi là: suy dinh dưỡng, loãng xương, gãy xương, các bệnh thoái hóa thần kinh Alzheimer, các bệnh tim mạch như tăng huyết áp, đột quỵ ...

Chăm sóc dinh dưỡng người cao tuổi ở Việt Nam

Các yếu tố về xã hội như điều kiện sống, điều kiện kinh tế đều có thể ảnh hưởng tới tình trạng sức khỏe chung cũng như tình trạng dinh dưỡng của người cao tuổi. Tỷ lệ người cao tuổi sống với con cái có xu hướng giảm xuống nhưng hiện nay vẫn chiếm tỷ lệ cao, tỷ lệ người cao tuổi sống cô đơn và tỷ lệ hộ gia đình chỉ có hai vợ chồng là người cao tuổi tăng lên. Tỷ lệ người cao tuổi sống ở nông thôn sẽ giảm từ 45,4% vào năm 2029 xuống 33,2% vào năm 2069; tương ứng với tỷ lệ người cao tuổi sống ở thành thị tăng từ 54,6% vào năm 2029 lên 66,8% vào năm 2069. Các vấn đề bảo hiểm, lương hưu và khả năng chi trả của người cao tuổi hiện nay còn thấp khiến cho việc bảo đảm mức sống của người cao tuổi trở nên khó khăn hơn, gây ảnh hưởng tới việc đảm bảo chế độ dinh dưỡng đầy đủ. Một số vấn đề về dinh dưỡng người cao tuổi hiện nay đang gặp phải như sau:

- Suy dinh dưỡng: là vấn đề dinh dưỡng hay gặp ở người cao tuổi. Hiện chưa có nhiều nghiên cứu đánh giá tình trạng dinh dưỡng ở người người cao tuổi tại Việt Nam. Theo số liệu của Tổng điều tra Dinh dưỡng toàn quốc năm 2010, tỷ lệ thiếu năng lượng trường diễn ở nhóm > 60 tuổi là 26,6%. Một số yếu tố chính gây ra tình trạng suy dinh dưỡng ở người cao tuổi đầu tiên là tình trạng mắc đa bệnh lý. Người cao tuổi sống tại cộng đồng trung bình mắc 03 bệnh mạn tính, với nhóm tuổi rất già thì số bệnh còn nhiều hơn, người cao tuổi có thể mắc đồng thời trên 05 bệnh (theo điều tra của Bệnh viện Lão khoa Trung ương với nhóm người trên 80 tuổi tại Sóc Sơn).

- Bên cạnh suy dinh dưỡng, một số vấn đề dinh dưỡng khác hay gặp đó là suy giảm khối cơ (sarcopenia). Sarcopenia là quá trình lão hoá gây ra thành phần cơ thể có sự thay đổi mất khối lượng nạc, giảm khối lượng xương và nước trong cơ thể, tăng khối mỡ cùng với đó chế độ dinh dưỡng thiếu protein-năng lượng, hạn chế hoạt động thể lực sẽ làm tăng nguy cơ mắc suy giảm khối cơ ở người cao tuổi. Sarcopenia làm suy giảm chức năng, giảm chất lượng cuộc sống và gia tăng tỷ lệ tử vong.

- Rối loạn nuốt: là biểu hiện của sự suy yếu hoặc rối loạn các giai đoạn miệng, hầu hoặc thực quản của quá trình nuốt làm viên thức ăn hoặc nước uống khó đi xuống dạ dày và/hoặc một phần lọt vào các đường ngoài thực quản như khí quản, mũi. Rối loạn nuốt là một quá trình phức tạp gây ra do vấn đề của hệ thần kinh và hệ cơ. Rối loạn nuốt gây ra các biến chứng nặng nề cho người bệnh như hít sặc, viêm phổi hít, gây giảm lượng ăn vào từ đó gây ra suy dinh dưỡng, trầm cảm, lâu dần gây giảm khả năng hòa nhập với xã hội.  Tỷ lệ suy dinh dưỡng ở người cao tuổi có rối loạn nuốt chiếm tỷ lệ cao (50%), nguy cơ suy dinh dưỡng chiếm 42% ở những bệnh nhân nằm viện. Chế độ ăn chuyên biệt cho người bệnh rối loạn nuốt là rất cần thiết để giảm nguy cơ hít sặc, nâng cao tình trạng dinh dưỡng và tăng chất lượng cuộc sống cho người bệnh.

- Tình trạng thiếu vi chất dinh dưỡng: Bên cạnh suy dinh dưỡng, tình trạng thiếu vi chất dinh dưỡng cũng thường gặp ở người cao tuổi do chế độ dinh dưỡng không đầy đủ và kém đa dạng. Đặc biệt tình trạng thiếu canxi, vitamin D chiếm tỷ lệ cao lên đến 84,3% (theo nghiên cứu trên người bệnh cao tuổi, nằm điều trị tại Bệnh viện Lão khoa Trung ương).

- Thừa cân-béo phì: chế độ dinh dưỡng dư thừa năng lượng và các chất dinh dưỡng, ít hoạt động thể lực cùng với các thay đổi trong thành phần cơ thể dẫn tới tăng tỷ lệ mắc thừa cân-béo phì ở người cao tuổi, từ đó gia tăng nguy cơ mắc các bệnh mạn tính và tỷ lệ tử vong. Theo số liệu Tổng điều tra dinh dưỡng toàn quốc năm 2010, tỷ lệ thừa cân béo phì ở người trên 60 tuổi là 5,4%.

- Loãng xương: nghiên cứu với cỡ mẫu > 2000 người từ 60 tuổi trở lên ở thành phố Hồ Chí Minh năm 2021 cho thấy: bằng phương pháp đo DEXA, tỷ lệ loãng xương ở phụ nữ cao tuổi là 27%, ở nam giới cao tuổi là 13%.

Gia đình đóng một vai trò quan trọng trong việc chăm sóc sức khỏe cũng như chăm sóc dinh dưỡng người cao tuổi tại Việt Nam. Khoảng 95% người cao tuổi bị bệnh được gia đình chăm sóc và hỗ trợ trong thời gian họ bị bệnh. Người chăm sóc người cao tuổi ốm đau là vợ hoặc chồng (26%), con gái (27%), con trai (22%) hoặc con dâu (15%). Chỉ khoảng 1% người cao tuổi dựa vào dịch vụ chăm sóc sức khỏe có chi trả cho cán bộ y tế, người chăm sóc hoặc hàng xóm.

Nhìn chung việc chăm sóc dinh dưỡng người cao tuổi hiện nay tại Việt Nam còn hạn chế. Các mức hỗ trợ cho người cao tuổi còn thấp, chưa đáp ứng được nhu cầu thiết yếu của người cao tuổi làm hạn chế việc người cao tuổi được tiếp cận với bữa ăn đầy đủ và hợp lý. Vấn đề chăm sóc người cao tuổi đã được các ban, ngành quan tâm nhưng vấn đề chăm sóc dinh dưỡng thì chưa được coi trọng. Bên cạnh đó nhân viên y tế, bản thân người cao tuổi hay người chăm sóc hầu hết đều rất thiếu kiến thức về chăm sóc dinh dưỡng người cao tuổi. Thiếu nguồn lực được đào tạo về chăm sóc dinh dưỡng người cao tuổi và còn chưa có chính sách, hướng dẫn trong chăm sóc dinh dưỡng người cao tuổi.

Việc nâng cao dinh dưỡng cho người cao tuổi nên có hướng dẫn cụ thể, có thể thí điểm từng bước để tiến mọi người cao tuổi đều được chăm sóc và thụ hưởng dinh dưỡng tốt, khoa học  góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của người cao tuổi.