Định hướng tương lai: Tầm quan trọng của Ngày Dân số Thế giới trong một thế giới đang thay đổi

Hằng năm, vào ngày 11 tháng 7, cộng đồng toàn cầu kỷ niệm Ngày Dân số Thế giới, một sáng kiến của Liên hợp quốc được thành lập năm 1989 nhằm thu hút sự chú ý đến tính cấp bách và tầm quan trọng của các vấn đề dân số. Bước vào thập kỷ thứ ba của thế kỷ 21, ý nghĩa của ngày này càng trở nên rõ nét hơn bao giờ hết. Với dân số toàn cầu vượt quá 8 tỷ người vào năm 2022 và những dự báo cho thấy sự tăng trưởng tiếp tục, Ngày Dân số Thế giới không chỉ là thời điểm để suy ngẫm mà còn là lời kêu gọi hành động.

Vào năm 2025, việc kỷ niệm này lại càng trở nên cấp thiết. Biến đổi khí hậu, đô thị hóa, di cư, mất an ninh lương thực và bất bình đẳng toàn cầu đều gắn liền chặt chẽ với các động lực nhân khẩu học. Việc hiểu rõ những mối liên hệ này là rất quan trọng để phát triển các chính sách bền vững và toàn diện, giúp nâng cao chất lượng cuộc sống trên toàn thế giới.

Nguồn gốc và mục đích của Ngày Dân số Thế giới

Ngày Dân số Thế giới được lấy cảm hứng từ Ngày Năm Tỷ, được kỷ niệm vào ngày 11 tháng 7 năm 1987, khi dân số thế giới ước tính đạt 5 tỷ người. Sự kiện này đã nhấn mạnh sự gia tăng nhanh chóng của dân số toàn cầu và những thách thức liên quan. Hai năm sau, Hội đồng Quản trị Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) đã thành lập Ngày Dân số Thế giới để nhấn mạnh tính cấp thiết và tầm quan trọng của các vấn đề dân số, cũng như mối quan hệ tương hỗ của chúng với phát triển và môi trường.

Kể từ đó, Ngày Dân số Thế giới đã trở thành một diễn đàn để nâng cao nhận thức về các vấn đề như sức khỏe sinh sản, bình đẳng giới, kế hoạch hóa gia đình và nhu cầu thu thập dữ liệu toàn diện để cung cấp thông tin cho việc hoạch định chính sách.

Xu hướng dân số toàn cầu: Tăng trưởng và chênh lệch

Tính đến giữa năm 2025, dân số toàn cầu ước tính khoảng 8,1 tỷ người, với phần lớn sự gia tăng diễn ra ở các nước có thu nhập thấp và trung bình, đặc biệt là ở khu vực Châu Phi cận Sahara và một số khu vực Nam Á. Theo ước tính của Liên Hợp Quốc, đến năm 2050, hơn một nửa mức tăng trưởng dân số toàn cầu sẽ tập trung ở tám quốc gia: Cộng hòa Dân chủ Congo, Ai Cập, Ethiopia, Ấn Độ, Nigeria, Pakistan, Philippines và Tanzania.

Mật độ dân số: Thấp (Xanh dương), Cao (Đỏ)

Sự tăng trưởng không đồng đều này đặt ra một thách thức kép. Một mặt, nhiều quốc gia phát triển đang phải vật lộn với tình trạng dân số già hóa, tỷ lệ sinh giảm và lực lượng lao động suy giảm. Mặt khác, các quốc gia có tỷ lệ sinh cao phải đối mặt với áp lực rất lớn trong việc cung cấp đầy đủ dịch vụ chăm sóc sức khỏe, giáo dục, nhà ở và cơ hội việc làm cho lực lượng dân số trẻ đang tăng nhanh chóng của mình.

Đô thị hóa và cơ sở hạ tầng

Một trong những tác động rõ ràng nhất của tăng trưởng dân số là đô thị hóa. Liên Hợp Quốc dự đoán rằng đến năm 2050, gần 70% dân số thế giới sẽ sống ở các khu vực thành thị. Mặc dù các trung tâm đô thị có thể mang lại cơ hội phát triển kinh tế và thúc đẩy sự phát triển xã hội, nhưng sự tăng trưởng đô thị nhanh chóng và thiếu quy hoạch thường dẫn đến tình trạng quá tải, các khu ổ chuột, điều kiện vệ sinh kém và gia tăng áp lực lên các dịch vụ công.

Các thành phố như Lagos, Dhaka và Kinshasa đang mở rộng với tốc độ chưa từng có, thường vượt xa tốc độ phát triển của cơ sở hạ tầng thiết yếu. Thách thức đặt ra là làm sao để các thành phố trở nên toàn diện, an toàn, có khả năng phục hồi và bền vững — một mục tiêu được nêu trong Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDG) 11.

Biến đổi khí hậu và tác động môi trường

Biến động dân số gắn bó chặt chẽ với tính bền vững của môi trường. Dân số đông làm tăng nhu cầu về lương thực, nước, năng lượng và các tài nguyên thiên nhiên khác. Việc mở rộng nông nghiệp, nạn phá rừng và tình trạng khan hiếm nước có liên quan trực tiếp đến áp lực dân số ở nhiều nơi trên thế giới.

Ngược lại, điều quan trọng là phải nhận thức rằng mô hình tiêu dùng — chứ không chỉ dân số — là nguyên nhân gây ra suy thoái môi trường. Các quốc gia thu nhập cao, mặc dù có tốc độ tăng trưởng dân số chậm hơn, nhưng lại đóng góp không cân xứng vào lượng khí thải carbon và dấu chân sinh thái.

Ngày Dân số Thế giới là cơ hội để chúng ta cùng nhìn lại cách các chiến lược phát triển bền vững phải giải quyết cả vấn đề tăng trưởng dân số và tiêu dùng có trách nhiệm để ứng phó với biến đổi khí hậu và bảo tồn hệ sinh thái.

Sức khỏe sinh sản và quyền sinh sản

Việc tiếp cận các dịch vụ sức khỏe sinh sản, bao gồm biện pháp tránh thai và kế hoạch hóa gia đình, vẫn là nền tảng của chính sách dân số. Theo Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc (UNFPA), hơn 270 triệu phụ nữ ở các nước đang phát triển có nhu cầu chưa được đáp ứng về các biện pháp tránh thai hiện đại. Nhu cầu chưa được đáp ứng này không chỉ làm suy yếu sức khỏe và quyền tự chủ của phụ nữ mà còn cản trở sự tiến bộ kinh tế xã hội rộng lớn hơn.

Ngày Dân số Thế giới đề cao quyền sinh sản như một quyền con người. Việc trao quyền cho phụ nữ và trẻ em gái để họ có thể đưa ra những lựa chọn sáng suốt về cơ thể, sức khỏe và cuộc sống của mình là điều cần thiết để giảm thiểu mang thai ngoài ý muốn, cải thiện sức khỏe bà mẹ và trẻ em, và đạt được bình đẳng giới.

Thanh niên và việc làm

Gần 1,8 tỷ người trên toàn thế giới trong độ tuổi từ 10 đến 24, khiến thanh niên ngày nay trở thành thế hệ đông đảo nhất trong lịch sử. Cơ cấu dân số này mang lại “lợi tức nhân khẩu học” tiềm năng – tăng trưởng kinh tế nhờ sự thay đổi cơ cấu tuổi tác của dân số – nhưng chỉ khi thanh niên được trang bị giáo dục, kỹ năng và cơ hội việc làm cần thiết để phát triển.

Tuy nhiên, ở nhiều quốc gia, tình trạng thất nghiệp và thiếu việc làm ở thanh niên vẫn còn cao, gây ra sự thất vọng, thúc đẩy di cư và bất ổn chính trị. Ngày Dân số Thế giới là lời kêu gọi đầu tư vào giới trẻ, những người thúc đẩy đổi mới và tiến bộ, đảm bảo họ không bị bỏ lại phía sau trong việc theo đuổi các mục tiêu phát triển.

Di cư và di dời dân cư

Xu hướng dân số toàn cầu ngày càng chịu ảnh hưởng của di cư, cả tự nguyện và bắt buộc. Xung đột, biến đổi khí hậu và chênh lệch kinh tế đang đẩy hàng triệu người di cư qua biên giới mỗi năm. Tính đến năm 2024, hơn 120 triệu người bị buộc phải di dời, con số cao nhất trong lịch sử được ghi nhận.

Di cư có thể là một động lực mạnh mẽ cho sự phát triển kinh tế và giao lưu văn hóa, nhưng nó cũng đặt ra những thách thức phức tạp liên quan đến hội nhập, bài ngoại và phân bổ nguồn lực. Nhân Ngày Dân số Thế giới, chúng ta được nhắc nhở về tầm quan trọng của việc xây dựng các xã hội hòa nhập, tôn trọng quyền và phẩm giá của tất cả mọi người, bất kể nguồn gốc của họ.

Dữ liệu, chính sách và quy hoạch

Các chính sách dân số hiệu quả phụ thuộc vào dữ liệu chính xác và kịp thời. Các cuộc điều tra dân số, khảo sát và nghiên cứu nhân khẩu học cung cấp những hiểu biết thiết yếu về xu hướng sinh, tử, di cư và phân bổ dân số. Dữ liệu này làm cơ sở cho các quyết định về y tế, giáo dục, quy hoạch đô thị và bảo vệ môi trường.

Thật không may, nhiều quốc gia thu nhập thấp thiếu nguồn lực hoặc sự ổn định chính trị để tiến hành thu thập dữ liệu thường xuyên và đáng tin cậy. Do đó, việc củng cố hệ thống dữ liệu là một ưu tiên quan trọng cho phát triển quốc tế.

Con đường phía trước: Hướng tới dân số bền vững

Những thách thức do tăng trưởng dân số đặt ra là rất lớn, nhưng không phải là không thể vượt qua. Các chính sách thúc đẩy giáo dục, đặc biệt là cho trẻ em gái, mở rộng khả năng tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe và kế hoạch hóa gia đình, hỗ trợ phát triển kinh tế và thúc đẩy tính bền vững môi trường có thể giúp các xã hội quản lý biến đổi nhân khẩu học hiệu quả hơn.

Ngày Dân số Thế giới nhắc nhở chúng ta rằng xu hướng dân số không chỉ là những con số - chúng liên quan đến con người. Mỗi ca sinh, mỗi ca tử và mỗi lần di cư đều kể một câu chuyện về hy vọng, đấu tranh và cơ hội. Bằng cách hiểu và giải quyết mối tương tác phức tạp giữa các yếu tố nhân khẩu học, kinh tế và môi trường, chúng ta có thể xây dựng một tương lai vừa công bằng vừa bền vững.

Kết luận

Nhân Ngày Dân số Thế giới 2025, chúng ta cần tái khẳng định cam kết của mình đối với các nguyên tắc về nhân quyền, tính bền vững và trách nhiệm chung. Dân số thế giới có thể đang tăng lên, nhưng nguồn lực tri thức, công nghệ và lòng trắc ẩn của chúng ta cũng vậy.

Cho dù đó là một bé gái ở vùng nông thôn Nepal được tiếp cận giáo dục, một người tị nạn tìm thấy sự an toàn ở một quốc gia mới, hay một cộng đồng cùng nhau bảo vệ môi trường, mọi hành động đều có giá trị. Khi chúng ta đối mặt với những thách thức và nắm bắt những cơ hội của tương lai nhân khẩu học, Ngày Dân số Thế giới vừa là tấm gương vừa là bản đồ - phản ánh vị trí hiện tại của chúng ta và là kim chỉ nam cho hướng đi tương lai.

Hãy để Ngày Dân số Thế giới truyền cảm hứng cho những hành động nâng cao nhân loại, tôn trọng hành tinh và đảm bảo một thế giới tốt đẹp hơn cho các thế hệ tương lai.

Sadhana Kala

Nguồn: https://timesofindia.indiatimes.com/