Thế giới đang già đi nhanh chóng

Từ năm 1974 đến năm 2024, tỷ lệ người từ 65 tuổi trở lên trên toàn cầu đã gần như tăng gấp đôi – từ 5,5% lên 10,3%. Theo dự báo dân số của Liên Hợp Quốc, từ năm 2024 đến năm 2074, con số này sẽ lại tăng gấp đôi, đạt 20,7%. Trong cùng khoảng thời gian, số người từ 80 tuổi trở lên được dự đoán sẽ tăng hơn gấp ba lần.

Hiện nay, các nước phát triển có tỷ lệ người cao tuổi cao nhất, nhưng nhiều nước đang phát triển lại đang chứng kiến tốc độ già hóa dân số nhanh chóng, khiến họ không kịp chuẩn bị cho thực tế mới này.

Trên toàn cầu, hiện tượng già hóa dân số bắt nguồn từ việc tuổi thọ được cải thiện, đồng thời cũng liên quan đến sự sụt giảm tỷ lệ sinh tại nhiều quốc gia. Ngày nay, hơn 60% dân số thế giới sống ở các quốc gia có tỷ lệ sinh thấp hơn mức “thay thế dân số” – tức mức sinh trung bình cần thiết để duy trì dân số – là 2,1 trẻ em/phụ nữ. Khi con người sống lâu hơn và có ít trẻ em hơn, xu hướng này sẽ còn tiếp tục lan rộng.

Tăng trưởng chậm lại và nhu cầu thay đổi tư duy

Dự báo dân số thế giới sẽ tiếp tục tăng cho đến những năm 2080, nhưng tốc độ tăng đang chậm lại: Trong những thập kỷ qua, tỷ lệ sinh đã giảm ở tất cả các quốc gia, kể cả các nước nghèo nhất, kéo theo đó là quá trình già hóa dân số tiếp tục diễn ra. Việc sinh ít con hơn và tuổi thọ tăng đã khiến độ tuổi trung bình của dân số tăng lên.

Hiện nay, già hóa dân số thường bị coi là mối đe dọa đối với tính bền vững tài chính của các hệ thống lương hưu và y tế, và có thể dẫn đến tình trạng thiếu hụt kỹ năng và lao động trên thị trường việc làm. Tuy nhiên, già hóa dân số không nhất thiết là trở ngại đối với sự phát triển xã hội và kinh tế. Nếu có thái độ chủ động và chính sách phù hợp, các quốc gia có thể đạt được điều mà các nhà nhân khẩu học gọi là “lợi tức nhân khẩu học lần hai” – được thúc đẩy bởi sự tham gia của người cao tuổi vào lực lượng lao động, dẫn đến tiết kiệm nhiều hơn, đầu tư hiệu quả hơn và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.

Để đạt được lợi ích từ già hóa dân số, cần có một sự thay đổi căn bản trong tư duy. Những hành động tiêu cực, bị động và rời rạc phải được thay thế bằng các phản ứng tích cực, có tính dự đoán trước và mang tính tích hợp. Để phát triển bền vững trong bối cảnh dân số già, các quốc gia cần có chính sách toàn diện, cải cách hệ thống an sinh xã hội và thị trường lao động, đồng thời điều chỉnh chính sách y tế và giáo dục sao cho phù hợp. Việc dự đoán và giải quyết các thách thức từ sớm sẽ giúp các quốc gia tận dụng được cơ hội mà dân số già mang lại.

Già hóa lành mạnh trong một thế giới già hơn

Những tiến bộ vượt bậc về tuổi thọ trong các thập kỷ qua chưa được đi đôi với tiến bộ tương ứng về tuổi thọ khỏe mạnh. Già hóa lành mạnh bắt đầu từ sức khỏe trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, và chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố như tiếp cận chăm sóc sức khỏe sinh sản, hay được bảo vệ khỏi bạo lực giới và các thực hành có hại trong suốt cuộc đời. Việc tăng đầu tư vào vốn con người – bao gồm y tế và giáo dục – trong suốt vòng đời sẽ giúp nâng cao năng lực tích cực tham gia và đóng góp cho xã hội. Những đầu tư này cần được hỗ trợ bởi môi trường xã hội, kinh tế và chính trị tạo điều kiện để người dân phát huy khả năng của mình. Các quốc gia cần đấu tranh chống lại mọi hình thức phân biệt đối xử và loại trừ dựa trên độ tuổi, giới tính hoặc đặc điểm khác, và theo đuổi các chính sách kinh tế tạo ra công việc tử tế và cơ hội kinh doanh.

Trong thế kỷ 20, tăng trưởng dân số thường được gọi là “quả bom dân số”. Ngày nay, già hóa dân số đôi khi lại được xem như “quả bom dân số mới”. Tuy nhiên, những thay đổi nhân khẩu học không diễn ra đột ngột, và chúng không nhất thiết phải là tai họa hay mang tính hủy diệt.

Hoạt động của UNFPA

Già hóa dân số là một thành tựu toàn cầu về phát triển, đòi hỏi phải suy nghĩ lại và điều chỉnh các trụ cột cơ bản của xã hội hiện đại như hệ thống hưu trí, thị trường lao động, chăm sóc sức khỏe, giáo dục, nhà ở và hạ tầng cơ sở.

Để hỗ trợ các quốc gia đang quan ngại về vấn đề già hóa, suy giảm dân số, tỷ lệ sinh thấp và di cư, Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc (UNFPA) đã thành lập Chương trình về Khả năng chống chịu nhân khẩu học. Mục tiêu chính của chương trình là giúp các quốc gia xây dựng khả năng chống chịu và tận dụng những thay đổi về nhân khẩu học, hỗ trợ các quốc gia ở mọi giai đoạn của quá trình chuyển đổi nhân khẩu học.

Trong khuôn khổ của Khả năng chống chịu nhân khẩu học, UNFPA hỗ trợ việc thu thập dữ liệu dân số, phân tích mối liên hệ giữa dân số và phát triển, cũng như thúc đẩy đối thoại chính sách về động lực dân số. UNFPA cũng cung cấp, hỗ trợ kỹ thuật trong việc xây dựng chiến lược, chính sách và chương trình để đối phó với các vấn đề như già hóa dân số, suy giảm dân số, tỷ lệ sinh thấp và di cư. Trong đó, việc thúc đẩy già hóa lành mạnh và tích cực – như thông qua việc hỗ trợ các trung tâm chăm sóc người cao tuổi và xây dựng xã hội tiện ich cho mọi lứa tuổi, giới tính, nhóm thiểu số và người di cư – là đặc biệt quan trọng.

Nguồn: https://www.unfpa.org