Tỷ lệ sinh giảm mạnh: tín hiệu cảnh báo cho tương lai nhân loại

Tỷ lệ sinh giảm mạnh ảnh hưởng đến tương lai của toàn nhân loại.

Trong suốt nhiều thập kỷ qua, nhân loại đã từng đối mặt với nỗi lo về dân số bùng nổ, khi tài nguyên thiên nhiên cạn kiệt dần trước nhu cầu của hàng tỷ người. Tuy nhiên, giờ đây, một mối nguy thầm lặng, nhưng không kém phần nghiêm trọng, đang dần hiện rõ: tỷ lệ sinh đang "lao dốc" trên phạm vi toàn cầu, đe dọa làm đảo lộn trật tự kinh tế - xã hội trong tương lai.

Thế giới đang già hóa nhanh chóng

Theo một nghiên cứu quy mô lớn công bố trên tạp chí The Lancet vào tháng 3/2024, Viện Đo lường và Đánh giá Sức khỏe (IHME) thuộc Đại học Washington (Mỹ) dự báo tỷ lệ sinh toàn cầu sẽ giảm xuống dưới mức thay thế (2,1 con/phụ nữ) vào năm 2030, sớm hơn 26 năm so với dự báo trước đây của Liên Hợp Quốc. Nếu xu hướng này không được đảo ngược, đến năm 2100, khoảng 97% quốc gia và vùng lãnh thổ sẽ có mức sinh dưới ngưỡng thay thế. Tỷ lệ sinh trung bình của phụ nữ toàn cầu đã giảm từ 3,2 con vào năm 1990 xuống còn 2,3 vào năm 2021. Một số quốc gia như Mỹ (1,62 con/phụ nữ), Trung Quốc (1,09) và Hàn Quốc (0,72) đang chứng kiến tỷ lệ sinh thấp kỷ lục. Ở châu Âu, các quốc gia như Ý (1,2), Tây Ban Nha (1,3) và Đức (1,4) cũng đang trải qua tình trạng tương tự.

Áp lực kinh tế và thay đổi lối sống

Những thay đổi trong cấu trúc xã hội, văn hóa và điều kiện kinh tế chính là các yếu tố góp phần khiến tỷ lệ sinh giảm nhanh chóng. Báo cáo của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) cho thấy, tỷ lệ sinh trung bình tại các nước thành viên đã giảm một nửa trong vòng 60 năm, từ 3,3 con/phụ nữ vào năm 1960 xuống còn 1,5 con/phụ nữ vào năm 2022. Đồng thời, tỷ lệ người trên 65 tuổi sẽ tăng gần gấp đôi trong vài thập kỷ tới, gây áp lực lớn lên hệ thống an sinh xã hội. Khi dân số trẻ thu hẹp, lực lượng lao động suy giảm, nhiều nền kinh tế sẽ phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt nhân lực, tăng chi phí lao động và giảm năng suất.

Ngoài ra, thay đổi nhận thức và hành vi của giới trẻ cũng có ảnh hưởng không nhỏ đến tỷ lệ sinh. Một khảo sát của Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF) vào năm 2022 cho thấy, khoảng 1/4 người trẻ từ 15 - 24 tuổi không muốn có con hoặc chỉ muốn có một con duy nhất. Nguyên nhân chính đến từ chi phí sống, áp lực công việc, biến đổi khí hậu và sự thiếu hụt hệ thống hỗ trợ xã hội. Tại Nhật Bản, gần 40% phụ nữ trong độ tuổi sinh sản cho rằng xã hội chưa đủ điều kiện để họ yên tâm nuôi con.

Sự kết hợp giữa lối sống đô thị hiện đại và công nghệ số

Lối sống đô thị hiện đại cùng với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số cũng đóng vai trò không nhỏ trong việc thay đổi quyết định sinh con. Một khảo sát của Pew Research vào năm 2023 cho biết, người trưởng thành Mỹ dành trung bình 7 giờ/ngày trước màn hình, điều này làm giảm thời gian tương tác xã hội và gây trì hoãn trong việc lập gia đình và sinh con.

Mặc dù các quốc gia như Singapore đã chi hơn 2 tỷ USD mỗi năm cho các chính sách khuyến sinh, tỷ lệ sinh tại quốc gia này vẫn chỉ đạt 1,05 vào năm 2023. Điều này cho thấy, các biện pháp tài chính nếu không được gắn kết với cải thiện chất lượng sống tổng thể thì khó có thể tạo ra tác động lâu dài.

Liệu có thể đảo ngược xu hướng này?

Một số quốc gia đã triển khai các chính sách hỗ trợ sinh con quy mô lớn, nhưng kết quả thu được vẫn rất hạn chế. Hàn Quốc, chẳng hạn, đã chi hơn 200 tỷ USD từ năm 2006 đến 2023 cho các chính sách như trợ cấp tiền mặt, giảm thuế, và hỗ trợ nuôi con. Tuy nhiên, tỷ lệ sinh tại quốc gia này vẫn tiếp tục giảm.

Các quốc gia như Canada đã bắt đầu chuyển hướng sang tăng cường nhập cư để bù đắp sự thiếu hụt nhân lực. Vào năm 2023, Canada đã tiếp nhận hơn 430.000 người nhập cư, con số cao nhất trong lịch sử nước này. Tuy nhiên, chính sách này đòi hỏi sự hội nhập toàn diện và có thể phát sinh mâu thuẫn văn hóa cũng như áp lực lên cơ sở hạ tầng.

Mô hình phúc lợi tại Pháp với các chính sách trợ cấp, trường mẫu giáo giá rẻ và chế độ nghỉ thai sản dài đã giúp duy trì tỷ lệ sinh ở mức 1,8 - một trong những mức cao nhất ở châu Âu. Tuy nhiên, theo Viện Thống kê Quốc gia Pháp (INSEE), tỷ lệ sinh tại Pháp cũng đang có dấu hiệu giảm, cho thấy ngay cả các mô hình thành công cũng không thể tránh khỏi sức ép từ các yếu tố xã hội và kinh tế.

Thách thức dài hạn và giải pháp

Sự suy giảm tỷ lệ sinh không chỉ là vấn đề ngắn hạn mà còn là một thách thức lớn đối với các mô hình phát triển xã hội và kinh tế. Nếu không hành động ngay, chúng ta sẽ phải đối mặt với một tương lai già hóa dân số. Điều quan trọng là các quốc gia cần phải tìm ra giải pháp toàn diện, bao gồm cải cách chính sách xã hội, nâng cao chất lượng sống, khuyến khích cân bằng công việc và cuộc sống, đồng thời đầu tư vào công nghệ và hệ thống hạ tầng hỗ trợ gia đình.

Câu hỏi đặt ra là liệu chúng ta đã sẵn sàng hành động để thay đổi xu hướng này, hay sẽ chờ đợi đến khi quá muộn và đối mặt với những hệ lụy không thể cứu vãn?

GIA HÂN