Việc đóng băng tài trợ của USAID dưới thời tổng thống Trump và hệ lụy nghiêm trọng trên diện rộng

Khủng hoảng viện trợ nhân đạo toàn cầu: Việc đóng băng tài trợ của USAID dưới thời Trump và hệ lụy nghiêm trọng trên diện rộng

Ngày 20/01/2025 đã đánh dấu một bước ngoặt nghiêm trọng đối với công tác viện trợ nhân đạo toàn cầu, khi Chính quyền của Tổng thống Donald Trump chính thức ký ban hành một sắc lệnh hành pháp đóng băng toàn bộ nguồn tài trợ của Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID). Trong vòng chưa đầy 24 giờ sau quyết định này, hàng nghìn chương trình hỗ trợ nhân đạo và phát triển bền vững trên toàn cầu đã bị ảnh hưởng, khiến nhiều quốc gia rơi vào tình trạng hỗn loạn, đặc biệt là các khu vực đang đối mặt với khủng hoảng đói nghèo, dịch bệnh và xung đột.

Các gói hàng của USAID được chuyển giao bởi nhân viên của Lực lượng Bảo vệ Bờ biển Hoa Kỳ.

USAID – Cánh tay nối dài của Hoa Kỳ trong công tác nhân đạo toàn cầu

USAID từ lâu đã được xem là một trong những trụ cột của hệ thống hỗ trợ nhân đạo quốc tế, đóng vai trò không thể thay thế trong việc tài trợ cho các chương trình phát triển y tế, giáo dục, ứng phó thiên tai và an ninh lương thực tại hơn 60 quốc gia trên thế giới. Với ngân sách hàng năm lên đến hàng tỷ USD, USAID là nhà tài trợ chính cho các chiến dịch tiêm chủng phòng bệnh, kế hoạch hóa gia đình, cung cấp nước sạch và cải thiện hệ thống y tế cơ sở.

Trong năm 2023, riêng chương trình về kế hoạch hóa gia đình và chăm sóc sức khỏe sinh sản của USAID đã được phân bổ 607,5 triệu USD – phần lớn trong số này được chuyển đến các tổ chức đang hoạt động tại các quốc gia có nguy cơ cao như Afghanistan, Pakistan, Bangladesh và nhiều khu vực châu Phi.

Tuy nhiên, chỉ với một sắc lệnh hành pháp, toàn bộ hệ thống này đã bị "đóng băng", kéo theo sự tê liệt trên diện rộng trong chuỗi hoạt động viện trợ quốc tế.

Sự sụp đổ hệ thống: Ngưng hoạt động, cắt giảm nhân sự, và mất niềm tin toàn cầu

Ngay sau sắc lệnh của Tổng thống Trump, Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ đã ra một bản ghi nhớ yêu cầu các dự án hiện trường do USAID tài trợ phải dừng hoạt động tức thì. Trang web chính thức của USAID ngừng truy cập. Hàng loạt nhân viên bị cho nghỉ việc không báo trước. Một số dự án nhân đạo chưa kịp triển khai đã bị buộc phải giải thể. Các chương trình cung cấp vắc-xin, thiết bị y tế, nước sạch và viện trợ thực phẩm – vốn phụ thuộc hoàn toàn vào nguồn quỹ từ USAID – buộc phải đóng cửa qua đêm.

Một lệnh miễn trừ có được đưa ra sau đó nhằm duy trì các chương trình nhân đạo cấp bách, nhưng thiệt hại đã là quá lớn và hậu quả chưa thể khắc phục được trong ngắn hạn.

Không chỉ gây rối loạn hệ thống viện trợ toàn cầu, hành động này còn khiến uy tín của Hoa Kỳ trong vai trò là nhà tài trợ nhân đạo hàng đầu thế giới bị lung lay nghiêm trọng. Các tổ chức quốc tế, quốc gia nhận viện trợ và các đối tác phi chính phủ đều đồng loạt lên tiếng lo ngại, cho rằng đây là một "cú đánh chí mạng" vào niềm tin vào tính ổn định và nhất quán của chính sách đối ngoại nhân đạo của Hoa Kỳ.

Tác động nặng nề nhất: Phụ nữ và trẻ em gái ở các vùng dễ tổn thương

Trong số những nhóm chịu ảnh hưởng nặng nề nhất từ việc đóng băng tài trợ của USAID là phụ nữ và trẻ em gái – những người vốn đang cần được tiếp cận các dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản, kế hoạch hóa gia đình, hỗ trợ tâm lý sau bạo lực giới và dịch vụ y tế thiết yếu.

Ông Pio Smith, Giám đốc khu vực Châu Á – Thái Bình Dương của Quỹ Dân số Liên hợp quốc (UNFPA), đã cảnh báo rằng tại Afghanistan, chỉ trong giai đoạn 2025–2028, sự thiếu vắng nguồn tài trợ từ USAID có thể gây ra thêm 1.200 ca tử vong ở bà mẹ và 109.000 ca mang thai ngoài ý muốn.

Tại Pakistan, hơn 1,7 triệu người, trong đó có 1,2 triệu người tị nạn Afghanistan, sẽ mất quyền tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản tại hơn 60 cơ sở y tế, nhiều trong số đó là duy nhất tại các vùng xa xôi, bất ổn. Tình trạng tương tự cũng đang xảy ra tại Bangladesh, nơi gần 600.000 người, bao gồm cả cộng đồng người Rohingya, đối mặt với nguy cơ bị cắt hoàn toàn khỏi các dịch vụ y tế bà mẹ và trẻ em.

“Phụ nữ sinh con một mình trong điều kiện mất vệ sinh; nguy cơ tử vong sơ sinh tăng cao do thiếu vắc-xin và chăm sóc sau sinh; người sống sót sau bạo lực giới không còn nơi tìm kiếm hỗ trợ y tế và tâm lý – đây không còn là vấn đề về số liệu. Đây là về sinh mạng của những con người thật sự, những người đang chịu tổn thương nhất,” ông Smith nhấn mạnh.

Dự án đào tạo của USAID cho Pakistan - Ảnh: © BY 2.0/USAID

Ông Smith nhấn mạnh tác động tức thời đối với phụ nữ và trẻ em gái dễ bị tổn thương ở những nơi nghèo nhất thế giới:

“Phụ nữ sinh con một mình trong điều kiện mất vệ sinh; nguy cơ rò sản khoa tăng cao, trẻ sơ sinh tử vong do những nguyên nhân có thể phòng ngừa được; những người sống sót sau bạo lực giới không có nơi nào để tìm kiếm sự hỗ trợ về mặt y tế hoặc tâm lý.”

Lần này, quyết định đóng băng tài trợ USAID có thể là tiền đề cho một cuộc tái cấu trúc sâu rộng, với khả năng sáp nhập USAID vào Bộ Ngoại giao, hoặc thậm chí là giải thể tổ chức này. Điều này không chỉ đặt dấu chấm hỏi về tương lai của hàng triệu con người đang phụ thuộc vào viện trợ mà còn gây lo ngại về việc biến viện trợ nhân đạo thành công cụ chính trị trong các cuộc đấu tranh quyền lực nội bộ.

Tương lai bất định và lời kêu gọi hành động khẩn cấp

Hiện tại, tương lai của USAID vẫn chưa rõ ràng. Sự mất kết nối với cộng đồng viện trợ quốc tế, cùng với việc thiếu thông tin chính thức, khiến hàng nghìn tổ chức phi chính phủ rơi vào trạng thái chờ đợi – nhưng không có hướng đi.

Các tổ chức quốc tế như UNFPA, UNICEF và WHO đã kêu gọi các nhà tài trợ khác – đặc biệt là Liên minh châu Âu, Nhật Bản, Canada và Australia – nhanh chóng bù đắp khoảng trống tài chính mà Hoa Kỳ để lại, đồng thời yêu cầu Chính phủ Mỹ xem xét lại quyết định có thể đẩy hàng triệu người đến bờ vực khủng hoảng nhân đạo.

Bước lùi chính trị hay sự tái cấu trúc mang động cơ chính trị?

Dưới thời Trump, chính sách viện trợ của Hoa Kỳ luôn bị đánh giá là mang màu sắc "nội hướng", cắt giảm ngân sách đối ngoại và tăng cường kiểm soát các chương trình liên quan đến sức khỏe sinh sản. "Quy tắc bịt miệng toàn cầu" – chính sách cấm tài trợ cho các tổ chức quốc tế nếu họ cung cấp dịch vụ hoặc tư vấn về phá thai – từng gây tranh cãi và gián đoạn sâu sắc trong các chương trình y tế toàn cầu.

MINH HIẾU